استرس کودک می تواند یک از مهم ترین موضوعاتی باشد که هر پدر و مادر یا پرستار کودکی با آن روبرو گردد. متاسفانه تعدادی از افراد بزرگسال، دوران کودکی را دورانی سرشار از آرامش و آسودگی می دانند زیرا کودکان مشکلات شغلی یا مالی ….. ندارند و به همین دلیل برای بسیاری از بزرگسالان درک این مسئله که کودکان نیز به نوبه خود ممکن است با درجات مختلفی از استرس درگیر باشند، مشکل است.
بهتر است در ابتدای این مقاله به یک سوال مهم پاسخ دهیم که : استرس چیست؟ بر طبق نظر کارشناسان و روانشناسان ، استرس (stress) واکنش ذهنی یا جسمی یک فرد در مقابل تحریکات و عوامل خطر آفرین داخلی یا خارجی است که سبب بروز فشار روانی یا احساسی فراتر از توان فرد می شود. به زبان ساده تر، استرس احساسی است که وقتی از موضوعی نگران و ناراحت هستید در خود احساس می کنید. این احساس به شکل نگرانی در ذهن آشکار شده و تاثیرات جسمی متعددی نیز برجای خواهد گذاشت.
کودکان امروزی در زندگی روزانه خود با استرس های فراوانی روبرو هستند. مدیریت استرس کودک و آموزش تکنیک های مفید به آنها توسط والدین و مراقبان کودک می تواند تاثیرات مثبت و سازنده ای در بهبود شرایط آنها بوجود آورد.
در این مقاله سعی شده است تا با بیان تکنیک های مختلف به والدین؛ در مراقبت از کودک دارای استرس کمک گردد
شناسایی منبع استرس کودک
اکثر استرس هایی که کودکان با آنها مواجه هستند مربوط به منابع استرس زای محیطی مانند خانواده، مدرسه و دوستان است و مقدارکمی از استرس ها نیز از درون ذهن کودک نشات گرفته و به میزان توانایی های او برای حل مشکلات و انجام وظایفی که برعهده او گذاشته شده است ، مربوط می گردد.
- ازعوامل بیرونی که ممکن است سبب بروز نگرانی و فشار روانی در کودکان پیش دبستانی باشد، جدا شدن ناگهانی کودک از والدین است.
- همچنان که کودک بزرگتر می شود بروز فشارهای مختلف اجتماعی در مدرسه و جامعه و تلاش برای انطباق با شرایط جدید همواره از عوامل تنش زا برای کودکان و نوجوانان محسوب می گردد.
- در گروهی از کودکان اصرار والدین به آموزش کودک در رشته های متعدد و استفاده از کلاس های مکمل می تواند سبب خستگی و استرس کودک شده و تاحد زیادی روی توانایی یادگیری او تاثیر گذار باشد.
- از موارد مهم در جلوگیری از استرس کودک دارای اجتناب از صحبت نمودن والدین و اطرافیان در خصوص مشکلات مالی یا خانوادگی یا حتی بیماری یکی از افراد مورد علاقه کودک، در حضور او است ؛ زیرا کودکان متوجه شرایط بحرانی اطراف می شوند و با توجه به اینکه خود را درحل مسایل خانواده ناتوان می بینند دچار احساس عدم امنیت و استرس شدید می گردند.
- انتخاب برنامه های تلویزیونی مناسب برای کودکان بسیار مهم است. زیرا کودکان با دیدن صحنه های خشن و ویرانگر مانند صحنه جنگ یا حملات تروریستی یا بلایای طبیعی، به شدت نگران سلامتی خود و خانواده خود می شوند. بهتر است با کودک خود در مورد مسایلی که شنیده و یا دیده و دچاره نگرانی شده است صحبت نموده و شرایط را به گونه ای برای او توضیح دهید که به کاهش نگرانی او کمک نمایید.
- طلاق والدین نیز ازعواملی است که احساس امنیت کودک را در مهم ترین پایگاه زندگی کودک که خانواده است، تحت تاثیر قرار میدهد. حتی مسالمت آمیز ترین طلاق ها نیز به شدت به روی احساس آرامش کودک تاثیر گذار است زیرا زندگی او از شرایط نرمال که به آن عادت نموده بود خارج می شود و لازم است که کودک خود را با شرایط جدید سازگار نماید.
شناخت علایم استرس کودک
شناخت علایم استرس کودک از مهم ترین بخش های مراقبت از کودک است. بروز نوسانات خلقی، بیش فعالی و اختلال در الگوی خواب، دیدن خواب های آشفته یا شب اداری ازنشانه های مهم استرس در کودکان است. بعضی از کودکان نیز ممکن است علایمی همچون سردرد یا معده درد را تجربه نمایند. عکس العمل گروهی دیگر از کودکان در مقابل استرس؛ مشکل عدم تمرکز و ناتوانی در تکمیل تکالیف مدرسه است .
همچنین ممکن است تمایل به انزواطلبی و میل به تنهایی نیز در کودک افزایش یابد یا اینکه در مواجه با شرایط و افراد جدید وابستگی بسیار شدیدی به مادر خود نشان دهند.
علایم استرس کودکان کوچکتر متفاوت بوده و علایمی نظیر مکیدن انگشت، کشیدن مو خود ودیگران و دست زدن بیش از حد به بینی را نشان میدهند یا استرس خود را با کتک زدن دوستان و آزار کودکان دیگر تخلیه نموده و به دروغگویی در مورد مشکلاتی که بوجود آمده است می پردازند.
راه های کاهش استرس کودک
پس از شناسایی منابع استرس زا در کودک و شناخت علایم بروز آنها ، نوبت به استفاده از تکنیک های مناسب برای کمک به کودک در جهت رفع مشکل استرس و مشکلات ناشی از آن است .
- برای مراقبت از کودک دارای استرس توجه به استراحت کافی و استفاده از رژیم غذایی مناسب کمک شایانی در کنترل استرس می نماید. رژیم های غذایی حاوی کربوهیدرات تا حد زیادی به مغز برای تولید سروتونین ( هورمون آرامش ) کمک می نمایند. استفاده از نان های سبوس دار و جو دوسردر وعده صبحانه از بهترین انتخاب ها برای تامین کربوهیدرات ها می باشد . ویتامین C یکی از مهم ترین ویتامین ها برای کاهش میزان استرس است. تحقیقات اخیر نشان داده اند که این ویتامین علاوه بر افزایش توانایی سیستم ایمنی بدن ، توانایی مهار و کنترل هورمون استرس را دارا می باشد. همچنین لازم است از مقادیر متناسبی از انواع گروه های مواد مغذی نظیر پروتین ها، اسید های چرب و لبنیات و نوشیدن آب کافی در رژیم غذایی کودک استفاده گردد.
- در مراقبت از کودک دارای استرس توجه به این مورد که این کودکان نیاز به صرف وقت بیشتری دارند امری ضروری است. سعی نمایید که هر روز برای کودک خود وقت بگذارید تا او احساس نماید که برای شما فردی مهم است .
- صحبت و گفتگو در مورد مسایل مورد علاقه او و بازی و انجام فعالیت های مفرح می تواند تاثیر بسزایی در کاهش استرس کودک بگذارد. در گفتگو با کودک هرگز او را مجبور به حرف زدن در مورد مشکلاتش ننمایید و او را آزاد بگذارید تا در زمانی که خود احساس بهتری دارد در مورد نگرانی هایش صحبت نمایند.
- کاهش فعالیت های پس ازمدرسه یا کاهش کلاس های آموزشی که ممکن است فشار زیادی به او وارد نماید در کنترل استرس کودک بسیار موثر خواهد بود. صحبت با معلم کودک در مورد برطرف نمودن مسایل استرس زای احتمالی در مدرسه از موارد مهمی است که باید مورد توجه والدین و مراقبین کودک قرار گیرد.
- نظارت بر برنامه هایی که در حضور کودک از تلویزیون پخش می شود و همچنین کنترل بازیهایی کامیپوتری که کودک با آنها سرگرم می شود از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و لازم است والدین از مشاهد هرگونه صحنه خشن و ناراحت کننده توسط کودک جلوگیری به عمل آروند.
- یکی از موثرترین گام ها در مراقبت از کودک دارای استرس؛ خواندن کتاب داستان هایی با مضمون غلبه بر استرس و موفقیت در شرایط نگرانی و فشار است. با اطمینان بخشیدن به کودک در این خصوص که او نیزمی تواند همچون قهرمان داستان بر موانع و مشکلات ناشی از استرس غلبه نماید؛ سبب افزایش احساس اعتماد به نفس و مسلط شدن او به مشکلاتش خواهد شد.
- درمورد کودکانی که با مسئله طلاق والدین روبرو هستند کودک به تنهایی توانایی تطبیق با شرایط جدید را ندارد. در این شرایط پدر و مادر و مراقبان کودک هرگز نباید از طرف مقابل در حضور کودک بدگویی نموده و یا او را در موقعیت انتخاب یکی از طرفین قرار دهند.
- استفاده از تمرینات تنفسی به صورت مداوم برای غلبه کودک بر استرس بسیار با اهمیت است. تنفس عمیق باعث افزایش حجم ورودی اکسیژن به داخل ریه های کودک شده و به آرام سازی ذهن و جسم او کمک می نماید.
به خاطر داشته باشید که داشتن استرس برای کودکان مانند بزرگسالان امری طبیعی و عادی می باشد اما اگر میزان استرس کودک از حد نرمال فراتر رفته و منجر به بروز اختلال در روابط و نحصیل او گردد باید مورد بررسی دقیق قرار گیرد. اگر با تکنیک های فوق موفق به کاهش استرس کودک خود نشدید از کمک افراد متخصص و روانشناسان ماهر برای حل این مشکل کمک بگیرید.